Chuyên gia Trung Quốc nói chính quyền Trump 2.0 có thể khiến căng thẳng ở Biển Đông leo thang nhưng cũng tạo ra cơ hội để Bắc Kinh chiếm lợi thế, báo South China Morning Post (SCMP) đưa tin.

Tiến sĩ Ngô Sĩ Tồn, nhà sáng lập Viện Nghiên cứu Biển Đông Quốc gia của Trung Quốc, cảnh báo rằng Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump sẽ dùng vấn đề Biển Đông để cố gắng kiềm chế Trung Quốc cũng như kích động sự bất hòa giữa Trung Quốc và các quốc gia có tuyên bố chủ quyền trong khu vực.

Biển Đông là khu vực có tuyến đường vận chuyển hàng hóa trị giá 3.000 tỷ USD mỗi năm. Có nhiều nước tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông như Việt Nam, Trung Quốc, Philippines, Malaysia…

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ Biển Đông, xâm phạm đến vùng đặc quyền kinh tế của một số quốc gia ven bờ, trong đó có Việt Nam.

Tuy một phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) đã bác bỏ hầu hết các yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông, Bắc Kinh vẫn từ chối tuân thủ.

“Do thiếu các quy tắc hoặc cơ chế ràng buộc giữa Trung Quốc và Mỹ liên quan đến các cuộc chạm trán trên không hoặc trên biển ở Biển Đông, nên nguy cơ xảy ra các sự cố ngoài ý muốn hoặc leo thang xung đột sẽ tăng lên, đặc biệt là nếu các sự cố như vậy bị xử lý sai và nếu chính quyền Trump tăng cường các hoạt động quân sự tại khu vực này,” ông Ngô nói tại một diễn đàn ở Đại học Trung văn Hong Kong, cơ sở thành phố Thâm Quyến, tỉnh Quảng Đông.

Tiến sĩ Ngô nhận định các hành vi khó đoán của tổng thống Mỹ sắp tới có thể phá hủy những nỗ lực gần đây (của Trung Quốc) nhằm ổn định tình hình ở Biển Đông cũng như khiến mối quan hệ của Trung Quốc với các nước có yêu sách như Philippines và Việt Nam có thể bị lung lay.

Tuy vậy, theo ông Ngô, Bắc Kinh có thể tận dụng chính quyền Trump 2.0 để tạo ra lợi thế cho mình.

Ông Ngô Sĩ Tồn nhận xét rằng ông Trump là một người không quan tâm nhiều tới đồng minh, mà trong trường hợp này là Philippines. Do đó, các động thái thách thức của Manila đối với Bắc Kinh trên tuyến đường thủy có thể giảm dần.

Ông cho rằng có thể Tổng thống Trump sẽ tập trung tìm kiếm một thỏa thuận thương mại hơn là sự hợp tác, nghĩa là ông sẽ buộc đồng minh mua nhiều vũ khí của Mỹ hơn, tăng chi tiêu quốc phòng hơn.

Vì thế, ông Ngô khẳng định nhiệm kỳ tới đây của Tổng thống đắc cử Donald Trump có thể mang đến cho Trung Quốc một “cơ hội” chiến lược.

“Chiến lược Biển Đông của Bắc Kinh có thể tập trung vào việc đòi lại các quyền và quyền lợi ban đầu thuộc về Bắc Kinh nhưng đã bị các quốc gia khác thách thức hoặc xâm phạm. Nếu chúng ta nắm bắt cơ hội này, các quyền và tuyên bố của chúng ta ở Biển Đông sẽ được củng cố hơn nữa,” vị chuyên gia nói.

Các quan điểm khác

Tiến sĩ Satoru Nagao chuyên về an ninh, quốc phòng, ngoại giao từ Viện Hudson ở Washington DC, Mỹ lại cho rằng chính quyền Trump sẽ làm tốt hơn chính quyền Biden trong việc duy trì sự ổn định ở Biển Đông cũng như ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc.

“Đặc điểm trong quá trình bành trướng của Trung Quốc là lựa chọn thời điểm. Trong quá khứ, Bắc Kinh lợi dụng tình hình bất kỳ khi nào thấy khoảng trống quyền lực.

Ví dụ, Trung Quốc đã chiếm một nửa quần đảo Hoàng Sa ngay sau khi Pháp rút quân vào những năm 1950 và chiếm một nửa quần đảo Hoàng Sa khác vào năm 1974. Đây cũng là một năm sau khi Hoa Kỳ rút khỏi Nam Việt Nam. Vào những năm 1980, Trung Quốc đã mở rộng hoạt động của mình tại quần đảo Trường Sa và chiếm sáu thực thể ở đó vào năm 1988 ngay sau khi Liên Xô giảm sự hiện diện quân sự tại Việt Nam. Và vào năm 1995, Trung Quốc đã chiếm Đá Vành Khăn ba năm sau khi quân đội Hoa Kỳ rút khỏi Philippines. Những hoạt động này cho thấy Trung Quốc có xu hướng mở rộng phạm vi lãnh thổ của mình khi cán cân quân sự thay đổi và phát hiện ra khoảng trống quyền lực,” Tiến sĩ Nagao trả lời BBC vào ngày 25/11.

“Kể từ khi Hoa Kỳ rút khỏi Afghanistan, Nga đã khởi xướng việc chuẩn bị xâm lược toàn diện vào Ukraine vì Nga đã đánh giá thấp Hoa Kỳ. Và Trung Quốc đã leo thang các hoạt động của mình chống lại Philippines và Đài Loan. Do đó, tình hình hiện tại không tốt.

Trong trường hợp của chính quyền Trump, giai đoạn 2016-2020 không hề tệ. Sự khó đoán của ôngTrump đem đến sự khó chịu cho cả đồng minh lẫn đối thủ. Hãy tưởng tượng Chủ tịch Tập Cận Bình cảm thấy thế nào khi được phục vụ một miếng bánh sô cô la tại Mar-a-Lago trong khi Tổng thống khi đó là Donald Trump tuyên bố rằng ông đã phóng 59 tên lửa Tomahawk vào Syria? Nhà lãnh đạo nào khác lại có thể mời người đồng cấp ăn bánh sô cô la và chia sẻ loại thông tin này? Đây chính là cách sử dụng hiệu quả sức mạnh quân sự. Đây là cách sử dụng sức mạnh nhỏ nhưng lại có tác động lớn. Trung Quốc không thể tìm ra kịch bản chiến thắng vì sự khó đoán của Trump,” ông Nagao nói tiếp.

Khi trả lời BBC vào đầu tháng 11/2024, các chuyên gia về Biển Đông cũng nhận định dù ông Trump là một người khó lường thì khu vực này vẫn là một trong những ưu tiên hàng đầu của Mỹ và Washington sẽ không bỏ qua Đông Nam Á, trung tâm của Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc.

Nhà phân tích Derek Grossman từ RAND Corporation quan sát thấy chính quyền tổng thống Mỹ mới dường như đang chuẩn bị tái khởi động chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương được đưa ra trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, tập trung vào việc chống lại Trung Quốc và bao gồm việc tăng cường các liên minh và quan hệ đối tác trên khắp khu vực. Một số quốc gia, cụ thể là Philippines và Việt Nam, sẽ hoan nghênh cách tiếp cận này.

Ông Joshua Espeña, phó chủ tịch tổ chức Hợp tác Phát triển và An ninh Quốc tế ở Philippines, nói với trang Rappler của nước này rằng tương lai của Mỹ và Philippines có thể sẽ ổn định “miễn là sự đồng thuận lưỡng đảng của Mỹ về vấn đề Trung Quốc cũng vậy”.

Các quan chức Mỹ, từ các nhà ngoại giao đến các chính trị gia, đã nhiều lần nói rằng có sự ủng hộ của lưỡng đảng đối với Philippines, nhất là khi liên quan đến Trung Quốc.

Trang Rappler cũng chỉ ra sự bổ nhiệm của ông Trump cho các vị trí trong nội các mới, đặc biệt là bộ trưởng quốc phòng và ngoại trưởng, là những nhân vật có quan điểm “diều hâu” (cứng rắn) đối với Bắc Kinh.

Về điều này, ông Derek Grossman bình luận rằng ở Đông Nam Á thì Việt Nam và Philippines là hai nước hưởng lợi lớn nhất khi Mỹ có chiến lược diều hâu hơn đối với Trung Quốc.

“Hai nước này đang gánh chịu hậu quả nặng nề của các tuyên bố chủ quyền đường chín đoạn mở rộng của Trung Quốc ở Biển Đông. Họ cũng tiên phong trong việc thách thức những tuyên bố này, vốn dựa trên cách giải thích của Bắc Kinh về quyền lịch sử của mình và trái ngược trực tiếp với luật pháp quốc tế và các chuẩn mực hành vi được ghi trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS),” ông Grossman viết trên trang web của RAND.

Ông Ray Powell – nhà sáng lập và giám đốc của SeaLight, một dự án minh bạch hàng hải của Trung tâm Gordian Knot tại Đại học Stanford – trả lời BBC hôm 13/11:

“Hà Nội và Manila từ lâu đã có chung quan điểm chống lại các hành động xâm lấn của Bắc Kinh ở Biển Đông. Cả hai đều đối mặt với cùng một kẻ thù và đều được hưởng lợi từ ý chí phản kháng của bên kia.”

Ông Grossman cho rằng trong cuộc điện đàm mới đây, Tổng thống đắc cử Donald Trump và Tổng Bí thư Tô Lâm đã thảo luận tích cực về sự gắn kết kinh tế, một lần nữa cho thấy chính quyền Trump thứ hai có thể bỏ qua các mâu thuẫn thương mại vì lợi ích của việc duy trì sự hợp tác của Hà Nội chống lại Trung Quốc.

“Chính quyền Trump rất khó lường và biết cách sử dụng sự khó lường hiệu quả như một biện pháp răn đe. Trump là một người diều hâu nổi tiếng chống lại Trung Quốc. Ngay cả khi Trump không phải là người giỏi nhất, thì chính quyền của ông vẫn tốt hơn chính quyền Biden trong việc đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông,” Tiến sĩ Nagao kết luận.