Cách Arab Saudi trở thành bên trung gian đàm phán mới nổi

Ukraine ngày 11/3 tuyên bố “sẵn sàng chấp nhận lệnh ngừng bắn sơ bộ” trong một tháng với Nga, sau cuộc đàm phán kéo dài 8 giờ tại thành phố Jeddah, Arab Saudi. Thông báo này thắp lên kỳ vọng lớn về chấm dứt chiến sự Ukraine, cũng như làm nổi bật vai trò của Arab Saudi trong nỗ lực hướng đến hòa bình mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đang thúc đẩy.

Gần một tháng trước, thủ đô Riyadh của Arab Saudi là nơi tổ chức cuộc đàm phán tương tự giữa phái đoàn Mỹ và Nga.Thành phố Jeddah tuần trước còn là nơi diễn ra cuộc họp khẩn của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) để bàn phương án thay thế ý tưởng tái thiết Gaza của ông Trump.

Những diễn biến này cho thấy Arab Saudi đang thể hiện mình là một trung gian đàm phán mới nổi và có vị thế ngày càng quan trọng, có thể giải quyết những vấn đề lớn của thế giới.

“Arab Saudi muốn cho thấy họ là địa điểm phù hợp để tổ chức những sự kiện như vậy, thay thế cho Geneva hay Vienna”, F. Gregory Gause III, học giả tại Viện Trung Đông, trụ sở Mỹ, nói, nhắc đến hai thành phố châu Âu thường được các bên xung đột chọn làm địa điểm đàm phán.

Giới chuyên gia cho biết để đảm nhận vai trò trung gian, Arab Saudi sẽ phải giữ vị thế trung lập trong các cuộc xung đột, nhằm duy trì liên lạc với tất cả các bên liên quan. Đây được coi là yếu tố hàng đầu để Arab Saudi được chọn là nơi tổ chức đàm phán về chiến sự Nga – Ukraine.

“Trong ba năm qua, Arab Saudi không cùng phương Tây chỉ trích và áp lệnh trừng phạt Nga, trong khi vẫn giữ liên hệ với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và viện trợ nhân đạo, y tế hàng triệu USD cho Kiev”, Mohammed Kawas, nhà phân tích chính trị tại Anh, cho biết về lập trường trung lập của Riyadh.

Arab Saudi có quan hệ tốt với cả Mỹ và Nga. Tổng thống Trump chọn Arab Saudi là điểm đến nước ngoài đầu tiên khi công du trong nhiệm kỳ một và hé lộ sẽ làm tương tự trong nhiệm kỳ hai. Sau lễ tuyên thệ nhậm chức ngày 20/1, lãnh đạo đầu tiên ông Trump chọn điện đàm là Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman (MBS).

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Thái tử MBS cũng có quan hệ thân thiết từ khi lãnh đạo Arab Saudi thăm Nga lần đầu năm 2015. Ông chủ Điện Kremlin cảm ơn ông MBS vì giúp thực hiện đợt trao đổi tù nhân Mỹ – Nga.

Do đó, cả Nga và Mỹ đều có thể coi Arab Saudi là quốc gia thân thiện, hoặc ít nhất là không có quan điểm thù địch. Với Nga, việc tham gia đàm phán tại một quốc gia không có liên hệ với NATO, không tham gia các lệnh trừng phạt của phương Tây sẽ dễ chấp nhận hơn so với các địa điểm ở châu Âu như Geneva hay Vienna.

Ngoài ra, Arab Saudi còn có thể đảm bảo tính kín đáo và kiểm soát tốt sự kiện, phù hợp với yêu cầu của cả Mỹ và Nga.

Trong vấn đề Trung Đông, sau khi Mỹ can thiệp quân sự vào Iraq, tiến trình hòa bình Israel – Palestine sụp đổ và Syria chìm trong nội chiến, vị thế của Arab Saudi không ngừng tăng lên, trở thành quốc gia duy nhất tại khu vực có thể cạnh tranh với Israel, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ.

“Sự thay đổi trong thế giới Arab khiến quyền lực chuyển từ Ai Cập, Syria và Iraq sang các nước Vùng Vịnh”, Yves Aubin de la Messuziere, cựu đại sứ Pháp ở Tunisia, chuyên gia về Trung Đông, nhận định. “Arab Saudi có lợi thế về kinh tế, lãnh thổ và vai trò dẫn dắt cộng đồng Hồi giáo dòng Sunni”.

Trong quá khứ, Arab Saudi từng là nơi tổ chức đàm phán giúp đạt Thỏa thuận Taif năm 1989, chấm dứt nội chiến ở Lebanon, tổ chức thương lượng giữa chính quyền Palestine với nhóm vũ trang Hamas hay các vấn đề liên quan Sudan và Yemen.

“Mọi cuộc đàm phán tại khu vực Trung Đông gần như đều thông qua Riyadh”, nhà phân tích Kawas nói.

KM Seethi, chuyên gia tại Đại học Mahatma Gandhi, Ấn Độ, cho biết các quốc gia Vùng Vịnh khác như UAE, Qatar và Kuwait nhìn chung cũng ủng hộ các sáng kiến ngoại giao của Arab Saudi, giúp Riyadh củng cố uy tín và sự dẫn dắt tại khu vực.

Sebastian Sons, nhà nghiên cứu cấp cao tại viện chính sách Đức CARPO, cho biết Arab Saudi đã thiết lập vị thế là nền tảng đối thoại trong hai hoặc ba năm gần đây và việc này có vai trò rất quan trọng trong chiến lược đối ngoại của Riyadh. Hướng đi này giúp Arab Saudi thoát khỏi áp lực bị cô lập từ cộng đồng quốc tế sau vụ nhà báo đối lập Jamal Khashoggi bị sát hại năm 2018. Vai trò mới còn cho phép Arab Saudi gia tăng ảnh hưởng trong những vấn đề khác.

“Với bất kỳ quốc gia nào, việc tổ chức những cuộc đàm phán quốc tế quan trọng đều có lợi ích chính trị tiềm tàng”, Luigi Narbone, đại sứ Liên minh châu Âu tại Arab Saudi, nói. “Chúng ta không nên đánh giá thấp yếu tố biểu tượng của việc Riyadh tổ chức đàm phán. Rõ ràng là Arab Saudi đang tìm kiếm sự công nhận chắc chắn và lâu dài từ cộng đồng quốc tế”.

“Arab Saudi sẽ tận dụng cơ hội hòa đàm chiến sự Ukraine để thể hiện mình là đối tác tin cậy, tìm kiếm sự nhượng bộ từ ông Trump về vấn đề Gaza và tương lai nhà nước Palestine”, theo ông Sons.

Ông Trump, đồng minh của Israel, đang muốn Arab Saudi tham gia Hiệp ước Abraham về bình thường hóa quan hệ với Israel, thành tựu đối ngoại nổi bật của ông trong nhiệm kỳ đầu.

Bahrain, Morocco và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất đã ký hiệp ước hồi tháng 9/2020. Arab Saudi tuyên bố sẽ không tham gia Hiệp ước Abraham nếu xung đột Palestine – Israel chưa được giải quyết.

Như Tâm (Theo Euronews, DW, The Star)