Việt Nam có kế hoạch tái khởi động mỏ đất hiếm lớn nhất của mình vào năm tới với một dự án do phương Tây hỗ trợ, như một phần của nỗ lực nhằm làm giảm sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực này, theo Reuters.

Đất hiếm là nguồn quan trọng trong lĩnh vực công nghệ tiên tiến.

Động thái này sẽ là một bước đi của Việt Nam nhằm xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm, bao gồm phát triển năng lực tinh chế quặng thành kim loại vốn được dùng trong nam châm cho xe điện, điện thoại thông minh và tua bin gió.

Như một bước đi ban đầu, chính phủ Việt Nam dự định tổ chức đấu thầu nhiều lô tại mỏ Đông Pao trước cuối năm nay, Tessa Kutscher, giám đốc điều hành của Blackstone Minerals Ltd (BSX.AX) Úc – công ty dự kiến đấu thầu ít nhất một lần nhượng quyền. Bà dẫn thông tin chưa được công bố của Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam – nơi không phản hồi đề nghị bình luận của Reuters.

Thời gian đấu thầu có thể thay đổi nhưng chính phủ đã lên kế hoạch tái khởi động mỏ vào năm tới, ông Lưu Anh Tuấn, giám đốc Công ty Đất hiếm Việt Nam JSC, công ty tinh chế chính của Việt Nam và là đối tác của Blackstone trong dự án này, nói.

Việc tái khởi động mỏ Đông Pao- toàn bộ khung thời gian, quy mô và mức độ hỗ trợ tài chính của nước ngoài chưa được công bố trước đó – được đưa ra khi nhiều quốc gia lo ngại về khả năng bị gián đoạn nguồn cung do sự kiểm soát của Trung Quốc đối với các khoáng sản chiến lược và tranh chấp của nước này với Mỹ và các đồng minh của Mỹ. Năm nay, Bắc Kinh đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu kim loại phụ được sử dụng trong chất bán dẫn, động thái mà một cố vấn chính sách có ảnh hưởng của Trung Quốc cảnh báo rằng ‘mới chỉ là sự khởi đầu’.

Việt Nam có trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới, theo Cơ quan Khảo sát Địa chất của Mỹ. Nhưng chúng phần lớn chưa được khai thác, trong khi các nhà đầu tư không được khuyến khích do mức giá thấp mà Trung Quốc đặt ra khi nước này gần như độc quyền trên thị trường toàn cầu. Trong chuyến công du Hà Nội tháng này để nâng cấp quan hệ Mỹ-Việt, Tổng thống Joe Bide đã ký một thỏa thuận để thúc đẩy năng lực thu hút các nhà đầu tư cho lĩnh vực đất hiếm của Việt Nam.

Trong các cuộc phỏng vấn với Reuters, 12 giám đốc điều hành, nhà đầu tư, nhà phân tích và quan chức nước ngoài đã mô tả các kế hoạch cho Việt Nam, bao gồm các khoản đầu tư mà họ nói cho thấy các cuộc đàm phán về giảm rủi ro cho chuỗi cung ứng nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đã được chuyển thành hành động như thế nào. Một số thừa nhận những khó khăn trong việc hình thành một trung tâm đất hiếm nhưng nói rằng nước cờ này có thể biến Việt Nam thành một người chơi quan trọng đồng thời xoa dịu các lo ngại chiến lược, ngay cả khi Trung Quốc vẫn giữ vị trí thống trị.

Kutscher nói rằng đầu tư của Blackstone vào dự án này sẽ trị giá khoảng 100 triệu USD nếu họ trúng thầu. Bà nói thêm rằng công ty này đang đàm phán với các khách hàng tiềm năng, bao gồm công ty sản xuất xe điện VinFast và Rivian, về các hợp đồng khả thi với các mức giá ấn định sẽ bảo vệ nhà cung cấp khỏi biến động và đảm bảo người mua một chuỗi cung ứng an toàn.

Việc ký các thỏa thuận như vậy sẽ giải quyết trở ngại mà các nhà đầu tư đối mặt tại Việt Nam. Trong những năm gần đây, các nhà đầu tư Nhật Bản như Toyota Tsusho và Sojitz đã bỏ các dự án ở Đông Pao sau khi Trung Quốc tăng cường nguồn cung khiến giá cả sụt giảm. Các công ty này không phản hồi đề nghị bình luận của Reuters.

Tuy nhiên bất chấp việc tập trung vào giảm nguy cơ, vẫn chưa rõ liệu các khách hàng có sẵn sàng trả một giá cao cho Việt Nam hay không, Dylan Kelly, thuộc công ty đầu tư Terra Capital, lưu ý rằng thị trường nói chung vẫn chưa rõ ràng.

Khi được hỏi về khả năng tham gia của VinFast, một người phát ngôn cho công ty mẹ Vingroup nói rằng đơn vị chịu trách nhiệm mua sắm các nguyên liệu thô, VinES, không có kế hoạch hiện tại nào với Blackstones liên quan đến đất hiếm. Ông này không trả lời các câu hỏi cụ thể về VinFast.

Rivian không trả lời các đề nghị bình luận của Reuters.

Theo một quan chức của công ty khai thác đất hiếm do nhà nước kiểm soát Lavreco, việc khai thác hiệu quả mỏ Đông Pao – đã không hoạt động trong ít nhất bảy năm, sẽ đưa Việt Nam trở thành nhóm sản xuất đất hiếm hàng đầu.

Nhưng việc tinh chế đất hiếm rất phức tạp và Trung Quốc kiểm soát nhiều công nghệ tinh chế. Theo Blackstone, trữ lượng ước tính của Đông Pao cũng cần được đánh giá lại bằng các phương pháp hiện đại.

Tuy nhiên, đất hiếm ở Đông Pao tương đối dễ tiếp cận và chủ yếu tập trung ở quặng bastnaesit, theo Đại học Mỏ Địa chất Hà Nội.

Chúng thường giàu cerium, được sử dụng trong màn hình phẳng và lanthanides, chẳng hạn như praseodymium và neodymium, dùng trong sản xuất nam châm.

Ông Tuấn cho biết VTRE hy vọng giành được nhượng quyền cho phép họ khai thác khoảng 10.000 tấn oxit đất hiếm (REO) tương đương mỗi năm, gần 1/3 sản lượng dự kiến hàng năm của mỏ. Ông cho biết việc sản xuất có thể bắt đầu vào khoảng cuối năm 2024.

Điều đó sẽ khiến sản lượng của Đông Pao thấp hơn một chút so với Mountain Pass của California, một trong những mỏ lớn nhất thế giới, nơi sản xuất 43.000 tấn REO tương đương vào năm 2022, theo USGS.

Việt Nam cũng có kế hoạch phát triển thêm các mỏ khác. Vào tháng Bảy, Hà Nội đặt mục tiêu sản xuất tới 60.000 tấn REO mỗi năm vào năm 2030. Trung Quốc đặt hạn ngạch nội địa là 210.000 tấn vào năm ngoái.

David Merriman, nhà phân tích tại công ty tư vấn Project Blue, cho biết những mục tiêu đó sẽ giúp Việt Nam sản xuất từ 5% đến 15% sản lượng dự kiến của Trung Quốc vào cuối thập kỷ này. Ông dự đoán Trung Quốc sẽ tăng sản lượng trong giai đoạn đó.

Ông nói, các mục tiêu của Việt Nam là “đầy tham vọng, mặc dù chúng không hoàn toàn nằm ngoài khả năng thực hiện”.

Khuyến khích của Mỹ

Theo thông tin của Nhà Trắng, Hoa Kỳ đã đồng ý giúp Việt Nam lập bản đồ tài nguyên đất hiếm tốt hơn và “thu hút đầu tư chất lượng” hơn, một động thái có thể khuyến khích các nhà đầu tư Hoa Kỳ tham gia đấu thầu.

Reuters không thể xác định liệu các kế hoạch cụ thể liên quan đến các nhà đầu tư Mỹ có tồn tại ở giai đoạn này hay không. Các quan chức tại Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Nội, Nhà Trắng và Bộ Thương mại đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Nhưng những nỗ lực gần đây của Hoa Kỳ nhằm giành được chỗ đứng trong ngành công nghiệp Việt Nam đã không thành công, John Rockhold, nhà tư vấn lĩnh vực đất hiếm và chủ tịch chi nhánh Hà Nội của Phòng Thương mại Hoa Kỳ, cho biết thêm rằng một kế hoạch như vậy liên quan đến VTRE đã thất bại.

Kế hoạch đó liên quan đến việc vận chuyển đất hiếm do VTRE tinh chế sang Hoa Kỳ và một khoản đầu tư 200 triệu USD trong tương lai vào Việt Nam, theo một báo cáo không công khai dành cho các nhà đầu tư Hoa Kỳ không xác định mà Reuters được xem.

VTRE xác nhận thỏa thuận vận chuyển đã thất bại.

Thay vào đó, VTRE vào tháng Tư đã công bố thỏa thuận cung cấp 100 tấn oxit đất hiếm trong năm nay cho Công ty Vật liệu Chiến lược Úc (ASM.AX). ASM từ chối bình luận về việc khai thác mở Đông Pao.

Theo một tuyên bố của công ty, Blackstone, một đối tác trong thỏa thuận đó, đang vận hành một mỏ niken ở Việt Nam và xác định rằng cơ sở chế biến của họ ở nước này có thể xử lý quặng từ Đông Pao.

Từ quặng đến nam châm

Cuối cùng, VTRE có kế hoạch đóng một vai trò trong toàn bộ ngành công nghiệp đất hiếm từ khai thác quặng đến các sản phẩm cuối cùng, theo ông Tuấn, người cùng vợ sở hữu hầu hết cổ phiếu VTRE, theo danh sách cổ đông mà ông cho Reuters xem. Blackstone cho biết thông tin về quyền sở hữu phù hợp với đánh giá của họ sau quá trình thẩm định.

Đây không phải là một việc dễ dàng. Mỹ hiện xuất khẩu quặng đất hiếm sang Trung Quốc để chế biến vì nước này thiếu cơ sở sản xuất.

Một nhà máy VTRE hiện có ở miền Bắc Việt Nam chuyên tách oxit đất hiếm khỏi quặng đã khai thác. Ông Tuấn cho biết nhà máy có công suất xử lý 5.000 tấn REO mỗi năm nhưng công ty có kế hoạch tăng gấp ba công suất đó để đáp ứng đầu vào từ Đông Pao.

Sau khi được tách ra, các oxit sẽ được chuyển thành kim loại để sử dụng trong nam châm và các ứng dụng công nghiệp khác. Theo Bộ Năng lượng Hoa Kỳ, quá trình kim loại hóa được kiểm soát bởi Trung Quốc, quốc gia sản xuất 90% kim loại đất hiếm.

Nhưng VTRE đang thực hiện một dự án thí điểm xây dựng một nhà máy luyện kim với Setopia của Hàn Quốc.

Một quan chức của Setopia nói với Reuters rằng khoản đầu tư kết hợp ban đầu sẽ vào khoảng bốn triệu USD, chủ yếu là từ Setopia, và một nhà máy có thể sẵn sàng vào năm tới.

Trong ngành công nghiệp hạ nguồn, các công ty nam châm của Hàn Quốc và Trung Quốc chuẩn bị mở nhà máy tại Việt Nam, Reuters đưa tin vào tháng Tám.

Dudley Kingsnorth, giáo sư tại Trường Mỏ Tây Úc thuộc Đại học Curtin, cho biết Việt Nam còn một chặng đường dài phía trước, bao gồm cả việc cải thiện các hoạt động môi trường, để hiện thực hóa các mục tiêu về đất hiếm của mình.

Tuy nhiên, ông nói, Việt Nam “có nguồn tài nguyên, chuyên môn khai thác và chế biến để cung cấp các lựa chọn thay thế Trung Quốc”.(BBC)