Campuchia dường như đạt được mục tiêu kép khi vừa đảm bảo ổn định chính trị vừa có thể tìm được lựa chọn thay thế cho Tam giác Phát triển với Việt Nam và Lào (CLV-DTA), theo nhận định của các chuyên gia với BBC News Tiếng Việt.

Tuyên bố rút khỏi Tam giác Phát triển Campuchia-Lào-Việt Nam được công bố trên trang Facebook chính thức của cựu Thủ tướng Hun Sen, hiện là Chủ tịch Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) và Chủ tịch Thượng viện, vào ngày 20/9 và sau đó được đăng tải trên báo Khmer Times, một tờ báo thân chính phủ.

Theo giải thích, ông Hun Sen và Thủ tướng Hun Manet đã quyết định rút Campuchia khỏi khuôn khổ hợp tác này giữa lúc làn sóng bài Việt Nam dâng cao ở trong nước và nước ngoài, bằng cách ấy có thể “tước đi vũ khí chính trị” của phe đối lập.

Vào hôm 18/9, lãnh đạo đối lập Campuchia, ông Sam Rainsy, đã lặp lại các khẩu hiệu bài Việt Nam trên Facebook chính thức, khi nói cựu Thủ tướng Hun Sen đã nhượng đảo Koh Tral (tức đảo Phú Quốc) vào tay Việt Nam.

“Trong tương lai, chúng ta có thể mất bốn tỉnh này [tức bốn tỉnh của Campuchia trong khu vực Tam giác Phát triển]. Hãy tưởng tượng một bản đồ Campuchia mà không có bốn tỉnh này. Chúng ta phải đoàn kết để bảo vệ quốc gia và lãnh thổ của mình. Hãy chấm dứt Tam giác Phát triển ngay lập tức,” ông viết trên Facebook.

Những ngày gần đây, sau khi ông Hun Sen tuyên bố rút Campuchia khỏi Tam giác Phát triển, ông Sam Rainsy vẫn tiếp tục giương cao các khẩu hiệu phản đối khuôn khổ hợp tác này.

Rủi ro chính trị lớn hơn lợi ích kinh tế?

Nhận định với BBC News Tiếng Việt về bước đi này của Campuchia, ông David Hutt, nhà nghiên cứu từ Viện Trung Âu về Nghiên cứu châu Á (CEIAS), cho rằng đây là một bước đi “khôn ngoan và dễ dàng” của Phnom Penh.

“Tam giác Phát triển không quá quan trọng về mặt kinh tế và việc rút lui sẽ dập tắt sự chỉ trích của phe dân tộc chủ nghĩa nhằm vào chính phủ do Đảng Nhân dân cầm quyền. Điều này cho thấy ông Hun Manet và ông Hun Sen, người thực sự điều hành đất nước, đặt chính trị trong nước cao hơn việc tham gia các hoạt động kinh tế quốc tế,” ông cho biết.

Ngày 27/9, nhà nghiên cứu Chhengpor Aun từ viện nghiên cứu Future Forum ở Campuchia đánh giá với BBC News Tiếng Việt rằng lý do Campuchia rút khỏi CLV-DTA là vì việc tiếp tục tham gia “sẽ mang rủi ro chính trị lớn hơn so với những lợi ích về kinh tế”.

Cho đến nay, những thành tựu về kinh tế xã hội từ Tam giác Phát triển Campuchia-Lào-Việt Nam (CLV-DTA) sau gần 25 năm vẫn chưa được đánh giá đầy đủ.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích đánh giá với BBC News Tiếng Việt rằng sáng kiến này chưa đạt được những bước tiến đáng kể.

Hầu hết 13 tỉnh thuộc khu vực tam giác phát triển đều là vùng núi, cao nguyên và rất cần những đòn bẩy về cơ sở hạ tầng, giao thương để phát triển.

Tam giác Phát triển hình thành cũng giúp ổn định an ninh, chính trị không chỉ tại các tỉnh biên giới mà còn đối với cả ba quốc gia nói chung.

Bốn tỉnh của Campuchia tham gia vào Tam giác Phát triển bao gồm Ratanakiri, Stung Treng, Mondulkiri và Kratié.

Ông Kimkong Heng, nhà nghiên cứu cấp cao từ Trung tâm Phát triển Campuchia, vào ngày 29/9 nhận định với BBC News Tiếng Việt:

“Tôi nghĩ chính phủ mới cần làm điều gì đó để đạt được sự ủng hộ của công chúng, vì vậy việc rút khỏi Tam giác Phát triển có thể giúp đạt mục tiêu này, vì nhiều người dân Campuchia vẫn hoài nghi về hiệu quả lâu dài của khuôn khổ hợp tác này. Việc phát triển các tỉnh ở vùng đông bắc vẫn tiếp tục như bình thường dù có hoặc không có sự trợ giúp của các quốc gia láng giềng,” ông cho biết.

Kêu gọi Tổng hội Hoa kiều ở Campuchia đầu tư

Theo Khmer Times ngày 28/9, Thủ tướng Hun Manet đã lên tiếng kêu gọi Tổng hội Hoa kiều tại Campuchia nghiên cứu đầu tư vào các tỉnh biên giới, đặc biệt là ở các tỉnh vùng đông bắc Campuchia.

Ông Hun Manet đưa ra lời kêu gọi này trong cuộc đón tiếp đoàn do Chủ tịch Tổng hội Hoa kiều tại Campuchia, nhà tài phiệt Lok Neak Oknha Pung Kheav Se, dẫn đầu, theo Khmer Times.

Lời kêu gọi của ông Hun Manet được đưa ra ngay sau khi Campuchia tuyên bố rút khỏi Tam giác Phát triển Campuchia-Lào-Việt Nam.

Các tỉnh đông bắc Campuchia mà ông Hun Manet kêu gọi Hội Hoa kiều tại Campuchia tìm hiểu đầu tư chính là các tỉnh vừa rút khỏi Tam giác Phát triển.

Trước đó, vào ngày 5/8, tại lễ động thổ dự án lịch sử kênh đào Phù Nam Techo, ông Hun Manet cũng lần đầu tiên đề cập đến tên các công ty tham gia dự án Phù Nam Techo.

Đóng vai trò quan trọng là tập đoàn đầu tư OCIC, bên cạnh đó là các doanh nghiệp nhà nước và một số công ty nước ngoài.

OCIC là một tập đoàn lớn tại Campuchia, hoạt động đa lĩnh vực, đầu tư vào các dự án có quy mô hàng đầu như đảo Kim Cương, sân bay quốc tế Techo, cầu Russey Keo…

Chủ tịch OCIC chính là ông Lok Neak Oknha Pung Kheav Se, Chủ tịch Tổng hội Hoa kiều tại Campuchia.

Về danh nghĩa, OCIC là công ty Campuchia, nhưng các nguồn tin của BBC nhận định rằng có thể đứng đằng sau công ty này là Trung Quốc.

Song song với việc kêu gọi các doanh nhân đầu tư phát triển vùng biên giới, chính phủ của Thủ tướng Hun Manet còn có các sáng kiến khác.

Ngày 23/9, Thủ tướng Hun Manet cho biết đã huy động được 21 triệu USD từ tiền đóng góp từ thiện từ khoảng 700.000 người cho phát triển biên giới, tập trung cho tuyến đường vành đai ở biên giới.

Theo Khmer Times hôm 24/9, ông Hun Manet đã gửi lời cảm ơn đến “những người yêu nước bên trong và bên ngoài đất nước”.

Hôm 26/8, ông Hun Manet đã khởi xướng Quỹ phát triển Cơ sở hạ tầng Biên giới và việc huy động tiền sẽ kéo dài đến cuối tháng 10.

Ông Hun Manet cho biết kể từ năm 1994, Campuchia đã xây một đường vành đai dài 1.300km dọc biên giới.

Ông nói rằng kế hoạch hiện nay là hoàn tất phần còn lại của con đường này trong 10 năm với kinh phí hơn 200 triệu USD.

Thời gian gần đây, quan hệ láng giềng giữa Việt Nam và Campuchia đã xuất hiện thêm các mâu thuẫn mới liên quan đến các dự án có vai trò nổi bật của Trung Quốc, như kênh đào Phù Nam Techo và quân cảng Ream.

Hồi đầu tháng 8, sau lễ động thổ dự án lịch sử Phù Nam Techo, ông Hun Sen đã lên tiếng bác bỏ chuyện rời xa Việt Nam và xích lại gần Trung Quốc.

Tuy nhiên, khi nhắc đến “người bạn” Trung Quốc, ông Hun Sen viết trên Facebook:

“Campuchia không từ bỏ bất kỳ người bạn nào! Quan hệ với các quốc gia bạn bè cũng phong phú như những bông hoa đầy sắc màu.”

“Chúng tôi có mối quan hệ kinh doanh với nhiều nước trên thế giới và nhiều quốc gia đã giúp Campuchia. Tuy nhiên, những người bạn Trung Quốc đã đáp ứng nhu cầu của Campuchia mà không ai khác làm được.”

Trong một diễn biến khác liên quan đến mối quan hệ ngày càng sắt son giữa Phnom Penh và Bắc Kinh, vào đầu tháng 9, Bộ Quốc phòng Campuchia nói Trung Quốc sẽ tặng Campuchia hai tàu hộ vệ mới Type 056, sớm nhất là vào năm sau.

Về khả năng Trung Quốc có thể đầu tư vào các tỉnh đông bắc của Campuchia sau khi Phnom Penh rút khỏi khuôn khổ hợp tác với Việt Nam và Lào, Phó Giáo sư kinh tế chính trị Sophal Ear từ Đại học Arizona (Mỹ) nói với BBC News Tiếng Việt vào ngày 29/9:

“Trung Quốc có lịch sử đầu tư chiến lược trên khắp Đông Nam Á và các lợi ích ở những tỉnh đông bắc thuộc khuôn khổ Tam giác Phát triển Campuchia-Lào-Việt Nam không là ngoại lệ.”

“Thậm chí khi Campuchia rút khỏi khuôn khổ này, Trung Quốc có thể tiếp tục xem khu vực này là một phần quan trọng trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), xét về khoảng cách gần Trung Quốc và tiềm năng để phát triển hạ tầng cho các tuyến giao thương rộng hơn trong khu vực.”

Trung Quốc đầu tư rất nhiều vào Lào và Campuchia, đặc biệt trong các lĩnh vực như nhà máy thủy điện, hệ thống đường sá và các dự án hạ tầng khác.

Đặc biệt Lào phụ thuộc rất nhiều vào các khoản đầu tư của Trung Quốc để phát triển kinh tế.

Bên cạnh quân sự, Lào đã và đang tiếp tục tăng cường quan hệ với Trung Quốc để phát triển cơ sở hạ tầng.

Xét về tầm ảnh hưởng của Sáng kiến Vành đai và Con đường, kể từ khi ra đời từ năm 2013 đến nay, có thể thấy Lào và Campuchia là hai nước trong khu vực hạ lưu sông Mekong “nhiệt tình đón nhận” các dự án BRI nhất.

Hồi tháng 12/2021, Lào đã gây chú ý khi khai trương tuyến đường sắt kết nối thủ đô Viêng Chăn và thủ phủ Côn Minh của tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) với kinh phí 6 tỷ USD, với chiều dài hơn 1.000 km và được xây dựng trong 5 năm.

Việt Nam, mặc dù thận trọng về sức ảnh hưởng của Trung Quốc, vẫn tham gia vào các hợp tác chung.

“Việc Campuchia rút khỏi Tam giác Phát triển có thể tạm thời tạo sự bất ổn, Trung Quốc có thể vẫn đóng vai trò chính trong sự phát triển của khu vực, đặc biệt là các dự án có nguồn vốn tài trợ và chất xám của quốc gia này. Cơ chế hợp tác trong khu vực có thể thay đổi, nhưng chiến lược lâu dài của Trung Quốc ở Đông Nam Á không thể nào thay đổi đáng kể từ việc Campuchia rút khỏi Tam giác Phát triển,” Phó Giáo sư Sophal Ear đánh giá.

Tiến sĩ David Koh, nhà nghiên cứu từ Viện Hợp tác và Hòa bình Campuchia (Cambodian Institute for Cooperation & Peace) và Trung tâm Nghiên cứu Khu vực Campuchia (Cambodian Center for Regional Studies), vào ngày 26/9 bình luận với BBC News Tiếng Việt rằng nếu Trung Quốc đầu tư thì còn vì mục tiêu chính trị.

“Trung Quốc không thường đầu tư dựa trên tính toán đơn thuần về kinh tế, mà còn có thể vì lý do chính trị. Đối với Campuchia thì bài toán là ai có thể cho họ một giao dịch tốt hơn.”

Tiến sĩ David Koh cũng nhắc đến sự chuyển giao thế hệ, cụ thể là từ ông Hun Sen chuyển giao cho người con trai cả Hun Manet.

“Đang có sự chuyển tiếp. Một khi thế hệ lớn tuổi của Campuchia không còn, thì tôi nghĩ chính sách ngoại giao của Campuchia có thể sẽ khác trước”.

“Thế hệ trẻ hơn có thể khá cởi mở trước các cường quốc phương Tây. Họ không ngần ngại tiếp xúc tất cả các bên,” ông đánh giá về viễn cảnh quan hệ ngoại giao dưới thời ông Hun Manet.

Hợp tác khu vực sẽ trở nên ‘phức tạp hơn’

Việt Nam hiện còn tham gia các khuôn khổ hợp tác song phương và đa phương khác trong khu vực, có thể kể đến như Chiến lược hợp tác kinh tế Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong (ACMECS) ra đời vào năm 2003, Hợp tác Campuchia-Lào – Myanmar-Việt Nam (CLMV) với mục tiêu tăng cường thương mại, đầu tư, nông nghiệp và công nghiệp.

Phó Giáo sư kinh tế chính trị Sophal Ear cho rằng quyết định của Campuchia sẽ làm nảy sinh những vấn đề phức tạp khác trong hợp tác khu vực.

“Động thái này có thể giảm những căng thẳng trong nước, nhưng cũng làm nảy sinh những vấn đề phức tạp mới cho hợp tác khu vực. Tam giác Phát triển được thành lập để thúc đẩy phát triển, ổn định và hội nhập kinh tế giữa ba quốc gia. Việc Campuchia rút khỏi khuôn khổ hợp tác này có thể gây tác động đến các dự án đa phương hiện tại, làm gia tăng quan ngại cho cả Việt Nam và Lào về cam kết dài hạn của Campuchia trong hợp tác khu vực.”

Phó Giáo sư Sophal Ear đánh giá quyết định của Campuchia “đã làm xấu đi” mối quan hệ song phương với Việt Nam, quốc gia có sức mạnh vượt trội trong thỏa thuận hợp tác này, nhất là khi lý do được đưa ra để giải thích cho việc rút lui là để đối phó tâm lý bài Việt Nam tại Campuchia.

“Tương tự, Lào có thể xem việc rút lui là một bước đi gây bất ổn, mặc dù phản ứng của họ có thể thận trọng hơn, do vị thế địa chính trị khá thấp của họ. Các hàm ý rộng hơn trong khu vực sẽ phụ thuộc vào cách Campuchia xử lý sự thay đổi này về mặt ngoại giao như thế nào và liệu các thỏa thuận hợp tác vẫn còn được duy trì hay không,” ông nhận định về viễn cảnh sắp tới.